|
|
1 .2 .3 .5 .6 .7 .8 .9 .10 .11 .12 .13 .14 .15 .16 .17 .18 .19 .20 .21 .22 .23 .24 .25 .26 .27 .28 .29 .30
5-İlhanlı Hâkimiyetinin Ardından Kurulan Türk Devletleri
a-Eretna ve Kadı Burhaneddin Devletleri(1344-1398) Devletin
kurucusu Eretna, aslen bir Uygur Türk'ü
idi. İlhanlıların Anadolu Valisi Timurtaş, babasının İlhanlılara
isyanı üzerine Mısır'a kaçmış, yerine
Eretna'yı vekil bırakmıştı. Timurtaş'tan sonra Anadolu
valiliğine getirilen Şeyh Hasan Celâyirî de, taht
mücadelesine katıldığından Eretna Bey'i görevinde bırakmıştı.
İlhanlıların içinde bulunduğu
durumdan faydalanan Eretna Bey, Anadolu'nun orta kesimlerinde hâkimiyetini
kuvvetlendirdi.
Bağımsızlığını ilân etti( 1344). Devletin merkezi önce
Sivas, sonra ise Kayseri olmuştur.
Eretna Devleti'nde önce kadılık, ardından vezirlik yapan Kadı
Burhaneddin Ahmet, devletin içinde
bulunduğu güç durumdan faydalanarak Sivas'ta tahta çıktı(1381).
Kendisi Oğuzların Salur
boyundandır. Kısa zamanda Niğde, Erzincan ve Canik (Orta
Karadeniz) bölgelerini hâkimiyetine aldı.
Böylece Eretna Devleti'nden daha güçlü bir devlet kurmuş
oluyordu. Kadı Burhaneddin Osmanlılar'a
karşı çetin bir mücadele vermiş idi. Ancak ölümünden
sonra devlet dağıldı ve hâkim olduğu bölgeler
Osmanlılar tarafından ele geçirildi (1398).
b-Dulkadiroğulları(1337-1521)
Dulkadiroğulları, Maraş ve Elbistan civarında ortaya çıkmış
bir Türkmen beyliğidir. Oğuzların Bozok
kolu ve Ağaçeri Türkmenlerini etrafında toplayan Dulkadiroğlu
Zeyneddin Karaca Bey, Memlûklu
sultanının himayesinde, Eretna Devleti'nin elinden Elbistan'ı
alarak beyliği kurmuştur(1337). Yerine
geçen oğlu Halil Bey zamanında Maraş, Malatya, Harput
tarafları ele geçirilerek sınırlar
genişletilmiştir. Dulkadiroğulları Osmanlılar ile Memlûkler
arasında bir tampon görevi görmekteydi.
Varlığını sürdürmek için kâh Osmanlı, kâh Memlûk hâkimiyetini
kabul etmişlerdi. XVI. yüzyılın
başlarında başa geçen Alaüddevle Bozkurt, Akkoyunluların
elinden Diyarbakır'ı aldı, fakat Şah
İsmail karşısında ağır bir yenilgiye uğradı (1507).
Dostluğunu kaybettiği Osmanlılar karşısında da
yenilgiye uğraması üzerine Dulkadirli toprakları Osmanlıların
eline geçti (1515). Yerine geçen Ali
Bey, Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi'nde ve Canberdî isyanında,
Osmanlılara mühim hizmetlerde
bulunmuştu. Fakat Osmanlı veziri Ferhat Paşa onu kıskandığından,
Yavuz'u kışkırttı. Ali Bey hile ile
yakalanarak katledildi (1521). Böylece Dulkadir Beyliği ortadan
kaldırılmış oldu (1521).
c-Ramazanoğulları(1378-1608)
Ramazanoğulları, Adana merkez olmak üzere Çukurova bölgesinde
kurulmuştur. Beyliğe adını veren
Ramazan Bey, Oğuzların Üçok koluna bağlı Yüreğir
boyundandır. Memlûk Sultanı Baybars
tarafından Gazze-Antakya arasına yerleştirilen Türkmenler,
daha sonra Adana ve Payas bölgesini
Ermenilerden almışlardı. 1378 tarihinde Memlûklerin gönderdiği
vali, Dulkadiroğlu Halil Bey tarafından
öldürüldü. Bu olayla birlikte Ramazanoğulları Beyliği
kurulmuş oldu. Ancak Memlûklerin gücünden
çekindikleri için daha çok onların hâkimiyetini tanıdılar.
Memlûklerin ve Dulkadirliler gibi iki önemli
güç arasında kalan Ramazanoğulları, Yavuz Selim'den itibaren
Osmanlıların yanında yer almışlardır.
1608'de son Ramazanoğlu Beyi Pir Mansur, görevden alınarak
toprakları Osmanlı beylerbeyiliğine
çevrilmiştir.
d-Karakoyunlu Devleti İlhanlı Hükümdarı Argun Han zamanında,
Türkistandan çıkıp, Fırat ve Dicle
vadilerine yerleşen Yıva, Döğer, Avşar gibi Oğuz boylarından
müteşekkil Karakoyunlular (Baranlılar),
İlhanlı Devleti'nin parçalanmasıyla beraber müstakil olmuşlardı.
Bu dönemde başlarında bulunan
Bayram Hoca'nın ölümünden sonra (1380), yerine geçen Kara
Mehmet Bey, 1388'de Tebriz'i ele
geçirip, burayı başkent yapmıştır. Oğlu Kara Yusuf dönemi
(1389-1420) devletin en parlak devri
olmuştur. Timur tehlikesini bertaraf ederek tekrar gücünü artıran
Kara Yusuf, Artukluların Mardin
koluna son vermiş, Diyarbakır'dan başka bütün Azerbaycan'ı
hâkimiyetine almış ve bir müddet ittifak
kurduğu Ahmet Celayir'i yenerek Bağdat'a hâkim olmuştur(1415).
Kara Yusuf'un ölümüyle ortaya
çıkan taht mücadeleleri bir sarsıntıya sebep olmuş ve geçici
de olsa birlik Cihanşah döneminde
(1436-1467)sağlanmıştır. Fakat Cihanşah'ın iki kez
Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan'a yenilmesi
ve ölmesi Karakoyunluların sonu olmuştur. Nitekim Uzun Hasan
1469'da Karakoyunlu Devleti'ni
tamamen ortadan kaldıracaktır.
e-Akkoyunlu Devleti
Akkoyunlu Devleti'ni kuran hanedan Oğuzların Bayındır koluna
mensuptur. Tıpkı Karakoyunlular gibi
İlhanlı hâkimiyetinin sarsılmasıyla, güçlenen Akkoyunlular,
Bayındır, Döğer, Bayat, Çepni gibi Oğuz
boyuna mensup kitleleri ve İnallu, Hacılu, Bayramlu ve Musullu
gibi konar göçer cemaatleri etrafında
toplayarak fetihlerde bulunmuşlardır. Henüz XIV. yüzyıl
ortalarında Tur Ali Bey, Trabzon Rum devleti
üzerinde baskı kurmuştu. Kara Yülüg Osman Bey'in kadı
Burhaneddin Ahmet'i ortadan kaldırması
ve Sivas'ı ele geçirmesiyle (1398) Akkoyunlular tamamen müstakil
hâle geldiler. XV. yüzyıl
başlarında devlet, Timur'un da yanında yer alarak gücünü
artırdı ve Diyarbakır merkez olmak üzere,
bütün güney ve doğu Anadolu, Akkoyunlu hâkimiyetine girdi.
Uzun Hasan dönemi (1453-1478)
Akkoyunluların en parlak dönemi olmuştur. Karakoyunluları ve
Hasankeyf'teki Eyyubi hâkimiyetini
yıkan Uzun Hasan, Azerbaycan'ın ele geçmesi üzerine başkenti
Tebriz'e nakletmiş ve sınırlarını
doğuda Hazar'a kadar genişletmiştir. Fakat Osmanlılara karşı
Otlukbeli'nde uğradığı ağır yenilgi
(1473), Uzun Hasan'ın bütün Türk dünyasının lideri olma
hayalini sona erdirdiği gibi, devletinin de
zayıflamasına yol açmış; ölümünden sonra çıkan taht
kavgaları sonucunda devlet ikiye bölünmüştür.
Neticede bundan faydalanan Şah İsmail, Tebriz'i ele geçirerek
Akkoyunlu Devleti'ne son verip, Safavi
Devleti'ni kurmuştur (1502).
1 .2 .3 .5 .6 .7 .8 .9 .10 .11 .12 .13 .14 .15 .16 .17 .18 .19 .20 .21 .22 .23 .24 .25 .26 .27 .28 .29 .30