|
|
1 .2 .3 .5 .6 .7 .8 .9 .10 .11 .12 .13 .14 .15 .16 .17 .18 .19 .20 .21 .22 .23 .24 .25 .26 .27 .28 .29 .30
4-Beylikler Dönemi:
Türkiye Selçuklularının Moğol tahakkümüne girmesinden
sonra uc beyleri daha bağımsız hareket
etmeye başlamıştır. Bu dönemde hem otoritesi kalmayan Selçuklulara
hem de Moğollara karşı
mücadele edilmiştir. Anadolu'daki İlhanlı hâkimiyetinin zayıflamasıyla
birlikte Türkmen beyleri
bulundukları bölgelerde bağımsızlığını ilân etmişler
ve kendi beyliklerini kurmuşlardır. Bu döneme
Beylikler Dönemi adı da verilmektedir. Selçukluların zayıflamaya
başlamasıyla ortaya çıkmaya
başlıyan Beylikler, İlhanlı hâkimiyetinin bitmesiyle beraber
tam bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır.
Uclarda yer almaları sebebiyle Anadolu'nun Türkleşmesinde büyük
hizmetleri vardır. Onlardan kalan
kültür mirası, şehirlerimizi süsleyen eserler, günümüze
kadar ulaşmıştır. Anadolu Türk birliğini
sağlamak için bu beylikler birleriyle mücadele etmişlerdir.
Nihayet Osmanlı Beyliği gittikçe
güçlenerek, birliği sağlamıştır . Başlangıçta en küçük
beyliklerden biri olan Osmanlıların bu denli
büyümesi, bulundukları coğrafya ve güttükleri siyasetle
ilgilidir. Söğüt ve Domaniç arasında kurulan
Osmanlılar, Bizans ile savaşarak itibarını artırırken, diğer
beylikler zamanla uc olmaktan çıkmışlardır.
Bu sebeple genişleme imkânını bulamamışlar ve birbirleriyle
mücadele etmişlerdir.
a-Karamanoğulları (1256-1487)
Oğuzların Afşar boyuna mensuptular. Selçuklu Sultanı I.Alaaddin
Keykubad tarafından İç-İl'e
yerleştirilmişlerdi. Nure Sofı'dan sonra oğlu Karaman Bey, Afşarların
lideri olmuş ve kurulan beylik
onun adını almıştır. 1256'da Ermenek tarafında kurulan
beylik Moğollara ve Selçuklulara karşı
amansız mücadelelere girişmiştir. Karamanoğlu Mehmet Bey,
Selçuklulara isyan eden Hatiroğlu ve
Şehzade Cimri ile iş birliği yapmış; Selçuklular'ın
elinden Konya'yı alarak, Cimri'yi (Siyavuş) tahta
oturtmuş idi. Mehmet Bey, Farsça konuşan devlet adamlarına ve
Moğollara tepkisini göstermek
için, Türkçeyi resmî dil ilân etmesiyle tanınır.İlhanlıların
yıkılmasından sonra Karamanoğulları beyliği
gücünü daha da artırmış, bölgedeki diğer beylikler ve özellikle
Osmanlılarla mücadele etmiştir. İlk
Osmanlı-Karaman mücadelesi Alaaddin Ali Bey zamanında başlamış
(1361) ve beyliğin sonuna
kadar devam etmiştir. Fatih tarafından kesin olarak itaat altına
alınan Karamanoğulları (1473), daha
sonra oluşturulan Karaman Eyaleti ile merkeze bağlanmıştır (1487).
Karamanoğulları Beyliği,
Osmanlıların en güçlü rakibi idi. Kendilerini, Selçuklular'ın
mirasçısı olarak görmekteydiler. Bunu
gerçekleştirmek için Osmanlılara karşı Timur, Memlûkluler
ve Bizans ile iş birliği yapmaktan
çekinmemişlerdir. Karamanoğullarının Türk tarihindeki yeri
büyüktür. Onlar her dönemde hürriyet ve
bağımsızlığın sembolü oldular. Anadolu'nun Türkleşmesine
ve Türk kültürünün gelişmesine hizmet
ettiler. Ermenek, Konya, Karaman, Niğde vb. şehirleri büyük
eserlerle âdeta süslemişlerdir.
b-Germiyanoğulları(1300-1429)
Germiyanlı Türkmenleri önceleri Malatya civarında iken, I.Alaaddin
Keykubad zamanında Kütahya
havalisine göç etmişlerdir . Germiyan aşiretinin reisi Alişir
Bey ve oğulları Selçukluların hizmetinde
bulunmuştur. I.Yakup Bey zamanında Kütahya merkez olmak üzere
Kula, Simav ve Denizli
çevresinde Germiyan Beyliği kurulmuştur (1300). I.Yakup Bey
zamanında Germiyanoğulları
sınırlarını Ege'ye kadar genişletmiş; Bizans'ı vergiye bağlamışlardır.
I .Yakup Bey'in ölümüyle
Aydınoğulları, Saruhanoğulları, Karesioğulları gibi yeni
beylikler ortaya çıkmıştır. Germiyan Beyleri,
Osmanlılarla yakın ilişkiler kurmuşlardır. Germiyan Beyi Süleyman
Şah'ın kızı Devletşah Hatun,
şehzade Yıldırım Bayezid ile evlenmiş; çeyiz olarak Simav,
Emet ve Tavşanlı ve çevresi
Osmanlılara bırakılmıştır. Ancak I.Murad'ın Kosova'da şehit
düşmesi üzerine II.Yakup Bey
anlaşmayı bozdu. Yıldırım Bayezid bunun üzerine kayın
pederini hapsederek ülkesini topraklarına
kattı (1390) . Osmanlıların Ankara Savaşı'nda yenilmesinden
sonra Timur, diğer beylikler gibi,
Germiyanoğulları beyliğini de tekrar canlandırmıştır(1402).
II.Yakup Bey yeniden beyliğin başına
geçtiyse de, yerine geçecek evlâdı olmadığından, ülkesini
Osmanlılara vasiyet etti. Ölümünden
sonra Germiyan Beyliği Osmanlılar tarafından ilhak edildi (1429).
Batı Anadolu'nun önemli
şehirlerinden olan Kütahya, sonraları Anadolu Eyaletinin
merkezi yapılmıştır.
c-Saruhanoğulları(1300-1410)
Germiyanoğulları komutanlarından Saruhan Bey tarafından
kurulmuştur. Merkezi Manisa olan
beyliğin sınırları içerisinde Menemen, Foça ve Kemalpaşa (Nif)
da bulunmaktaydı. Yıldırım Bayezid
iç mücadelelerin sürdüğü beyliğe son verdi. Manisa Osmanlıların
şehzade sancağı yapıldı (1390).
Fetret devri esnasında tekrar canlanmak isteyen beyliği, Çelebi
Mehmet kesin olarak ortadan
kaldırdı (1410).
d-Aydınoğulları(1308-1426)
Germiyanoğullarının sübaşılarından (ordu komutanı) Aydın
oğlu Mehmet Bey tarafından kurulmuştur.
Merkezi Birgi olmak üzere Aydın, İzmir ve Manisa çevresine hâkim
olmuşlardır. Mehmet Bey'den
sonra başa geçen Gazi Umur Bey zamanı, beyliğin en parlak
devridir. Kuvvetli bir donanma kuran
Umur Bey, Ege adalarına seferler yapmış , İzmir'i ele geçirmiş
idi (1328). Ancak güçlü bir Haçlı
donanmasının işgal ettiği İzmir'i tekrar kuşattıysa da bu
savaşta şehit düştü (1347). Umur Bey'den
sonra Aydınoğulları eski gücünü yitirdi . Yıldırım
Bayezid, Karamanlıların kendisine karşı kışkırttığı
beyliği Osmanlı hâkimiyetine aldı(1390). Ankara Savaşı'ndan
sonra İzmiroğlu Cüneyt Bey,
Osmanlıların fetret devri mücadelelerine katıldı. Nihayet II.Murat
tarafından beyliğe son verildi (1426).
e-Karesioğulları(1293--1359)
Karesi Beyliği'nin kurucusu, Melik Danişment Gazi'nin soyundan
gelen Kalem Bey oğlu Karesi
Bey'dir. Selçuklular tarafından Bizans ucuna yerleştirilen bu
beyler, Germiyanlılarla beraber
fetihlerde bulunmuşlardır. Balıkesir ve çevresininin Bizans'tan
alınmasıyla beylik kurulmuştur. 1302
tarihinden itibaren ele geçirilen Bergama, Edremit, Susurluk
gibi bölgenin mühim yerleşmelerine çok
sayıda Türkmen yerleştirilmiştir. Karesi Bey'in oğulları
Demirhan ve Yahşi Bey, beyliği Edremit ve
Balıkesir olmak üzere iki kol hâlinde yönetmişlerdir. Kısa
ömürlü olan beylik Orhan Bey tarafından
ortadan kaldırılmıştır (1359). Hacı İl Bey, Evrenos Bey
gibi beyliğin ileri gelenleri Osmanlılara
katılarak büyük hizmetlerde bulunmuşlardır.
f-Menteşeoğulları(1282-1424)
Antalya'dan gemilerle Muğla kıyılarına çıkan Türkmenler,
Menteşe Bey isimli uc beyi liderliğinde
Denizli'ye kadar olan bölgeleri fethetmişlerdi. Muğla ve Aydın'ın
fethiyle beylik kurulmuş oluyordu
(1282). Milas, Fethiye, Denizli bölgelerinin de alınmasıyla
Mesut Bey zamanında Menteşeoğulları en
geniş sınırlarına ulaşmıştır (1310). Yıldırım Bayezid,
ünlü Batı Anadolu seferiyle bu beyliğe de son
vermiştir (1390). Ankara Savaşı ile yeniden ortaya çıkan
beylik, Menteşeoğlu İlyas Bey'in ölümünden
sonra Osmanlı yönetimine girdi (1424). Fatih zamanında kesin
olarak beyliğe son verildi
(1451).Denizcilikte ileri giden Menteşeoğulları, Güney-Batı
Anadolu'nun ve sahillerin Türkleşmesinde
önemli rol oynamışlardır.
g-Hamitoğulları(1280-1423)
Selçukluların batıdaki uc beylerinden Hamitoğlu İlyas Bey,
beraberindeki Türkmenlerle, Antalya ve
Göller Bölgesinde faaliyet göstermekteydi. İlyas Bey'in oğlu
Dündar Bey , önce Uluborlu, sonra da
Eğridir merkez olmak üzere dedesi Hamit Bey'in adıyla anılan
beyliği kurmuştur. Daha sonra beylik
Antalya ve Eğridir şubeleri olmak üzere iki kola ayrılmıştır.
Eğridir kolunun başına geçen Dündar
Bey, İlhanlı hâkimiyetini tanımıştır. I.Murat'ın baskısıyla,
Hamit Beyi Hüseyin Bey Akşehir, Beyşehir,
Seydişehir ve Yalvaç'ı Osmanlılara satmak zorunda kalmıştır
(1374). Tekeoğulları adıyla da bilinen
Antalya koluna ise, Yıldırım Bayezid tarafından son verilmiştir
(1391). Ankara Savaşı'ndan sonra
yeniden canlandırılan beylik, 1423' de kesin olarak Osmanlıların
hâkimiyetine girmiştir.
ğ-Sahibataoğulları(1288-1342)
Türkiye Selçuklu veziri Sahib Ata'nın (Fahreddin Ali) iktâ'ı
olan Afyonkarahisar ve çevresinde, oğulları
tarafından kurulmuştur. Sahib Ata'nın ölüm tarihi beyliğin
başlangıcı olarak kabul edilmektedir
(1288). Nusretüddin Ahmet (İbni Sahib)'in ölümüyle, beylik,
Germiyanoğulları tarafından ilhak
edilmiştir (1342) .
h-Eşrefoğulları(1280-1326)
Selçuklu uc beylerinden olan Eşrefoğlu Süleyman Bey tarafından
Beyşehir ve Seydişehir
taraflarında kurulmuştur . İlk merkezleri Gurgurum iken daha
sonra Beyşehri merkez yapılmıştır.
Süleyman Bey'in yerine geçen oğlu Mehmet Bey, Akşehir ve
Bolvadin taraflarını da ele
geçirmiştir.İlhanlıların Anadolu valisi Timurtaş Bey, 1326
yılında beyliğe son vermiştir. Eşrefoğulları
zamanında Beyşehir ve çevresi imar edilmiştir.
ı-Alâiye Beyleri
Alaaddin Keykubad tarafından zapt edilen Alâiye(Alanya) şehrinde
(1223), daha sonra küçük bir
beylik kurulmuştu. Alaiye beylerinin Selçuklu hanedanından
oldukları söylenir. Alaiye 1293'te
Karamanoğlu Mehmet Bey'in eline geçti. Alaiye'deki Karaman
beyleri Memlûklerin hâkimiyetini
tanımıştı. Nihayet şehir 1427'de Memlûklere satıldı.
Alaiye Beyleri kendileri ve Memlûkler adına
para bastırdılar. Bu paralardan, ilk Alaiye Beyi'nin Savcı
olduğu anlaşılmaktadır. Gedik Ahmet Paşa
Alaiye'yi ele geçirerek, şehri Osmanlı idaresine katmıştır
(1462).Tersane ve limanı ile Alaiye bir
ticaret merkeziydi. Bu sebeple Alaiye Beyleri ve şehir halkı
oldukça zengin idiler.
i-Canik Beylikleri
Samsun, Giresun, Ordu, Niksar'ı içine alan Orta Karadeniz bölgesine
Canik adı verilmiştir. Canik
bölgesi daha çok Oğuzların Çepni boyu tarafından iskân
edilmişti. Türkiye Selçuklularının dağılma
devrinde, ayrı ayrı ailelerden gelen beyler Canik Beylikleri adıyla
bölgede hâkimiyet kurmuşlardır.
Bayramoğulları, Kubadoğulları, Taşanoğulları, Taceddinoğulları
bunlardan en önemlileridir. Kadı
Burhaneddin Ahmet ve Yıldırım Bayezid arasındaki mücadeleye
sahne olan bu bölge II.Murad
devrinde kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine girmiştir (1427).
j-Taceddinoğulları(1378-1428)
Nüfuzlu bir bey olduğu bilinen Emir Taceddin beyliğin
kurucusudur. Beyliğin merkezi Niksar olup ,
Bafra ve Ordu'ya kadar sınırlar uzanmaktaydı . Emir Taceddin,
ölümüne kadar bölgenin en güçlü
devletini kuran Kadı Burhaneddin ile mücadele etmiştir (1387).
Kadı Burhaneddin Niksar'ı ele
geçirdiğinde Taceddin'in oğullarını yerinde bırakmıştır.
Ancak Taceddinoğulları daha çok
Osmanlılardın yanında yer aldılar. Taceddinoğulları'nın
son beyi Mahmut, ülkeyi Osmanlılara
bırakmak zorunda kalmış, böylece beylik tarihe karışmıştır
(1428 ).
k-Candaroğulları(1292-1461)
Selçuklu Beylerinden Şemseddin Yaman Candar, beyliğin
kurucusudur. Bir hizmetine karşılık
İlhanlılar, Kastamonu ve çevresini kendisine vermiş; böylece
beyliğin temelleri atılmıştır. Daha sonra
Sinop'un da alınmasıyla beylik iki kola ayrılmıştır. Sinop
kolunda İsfendiyar Bey bulunuyordu.
Osmanlılar bu sebeple beyliğe İsfendiyar Beyliği de demişlerdir.
Ankara Savaşı'ndan sonra Çankırı,
Samsun ve Bafra beyliğe dahil edilmiştir. Fatih, Trabzon seferi
esnasında bu beyliğe son vermiştir (
1461). Ayrıca Sinop ve Çevresinde Pervaneoğulları, Kastamonu
civarında Çobanoğulları ve Ankara'da
Ahiler kısa süreli hâkimiyetler kurmuşlardır
1 .2 .3 .5 .6 .7 .8 .9 .10 .11 .12 .13 .14 .15 .16 .17 .18 .19 .20 .21 .22 .23 .24 .25 .26 .27 .28 .29 .30